สรุปแนวทางการดูแลภาวะครรภ์เป็นพิษ (Preeclampsia) และโรคพิษแห่งครรภ์ระยะชัก (Eclampsia)

1. เกณฑ์การวินิจฉัยและการจำแนก

1.1 Preeclampsia

• วินิจฉัยเมื่อตรวจพบ:

  1. ความดันโลหิตตัวบน (SBP) ≥ 140 มม.ปรอท หรือความดันโลหิตตัวล่าง (DBP) ≥ 90 มม.ปรอท อย่างน้อย 2 ครั้ง ห่างกัน ≥ 4 ชั่วโมง หลังอายุครรภ์ 20 สัปดาห์

  2. ร่วมกับโปรตีนในปัสสาวะ ≥ 300 มก./วัน หรือ UPCI ≥ 0.3 หรือ Dipstick ≥ 1+

  3. หรือในกรณีที่มี severe features (ข้อใดข้อหนึ่งด้านล่าง) ก็วินิจฉัยได้ แม้ไม่มีโปรตีนในปัสสาวะ

• Severe Features (มีอย่างน้อย 1 ข้อ):

  1. ความดันโลหิต ≥ 160/110 มม.ปรอท

  2. เกล็ดเลือด < 100,000 /µL

  3. Creatinine > 1.1 มก./ดล. หรือเพิ่มเป็น 2 เท่าโดยไม่มีโรคไตเดิม

  4. มีภาวะน้ำท่วมปอด (pulmonary edema)

  5. การทำงานของตับผิดปกติ: ปวดบริเวณลิ้นปี่/ใต้ชายโครงขวารุนแรง หรือค่าเอนไซม์ตับ (AST/ALT) สูงอย่างน้อย 2 เท่าของปกติ

  6. อาการทางสมอง/ทางสายตา: ปวดศีรษะรุนแรง เห็นแสงวูบวาบ ตามัว ฯลฯ
     

1.2 Eclampsia

• Preeclampsia ที่มีอาการชัก (ไม่พบสาเหตุอื่นอธิบายได้ เช่น โรคลมชักเดิมหรือความผิดปกติของเกลือแร่)

• การชักมักเป็นช่วงสั้นๆ แต่มีอันตรายสูงต่อทั้งมารดาและทารก
  

1.3 HELLP Syndrome

• กลุ่มอาการ Hemolysis, Elevated Liver enzymes, Low Platelet

• เป็นภาวะรุนแรง ต้องดูแลอย่างเร่งด่วน

  
  

---

2. การดูแลภาวะ Preeclampsia

2.1 Preeclampsia (ไม่มี severe features)

• หลักการ: ติดตามใกล้ชิด ควบคุมความดันโลหิต ประเมินอาการ ทารกในครรภ์ และอายุครรภ์

• ติดตามเป็นผู้ป่วยในหรือนอก:

  • ต้องแน่ใจว่าผู้ป่วยเข้าใจสัญญาณอันตราย ถ้าเป็นผู้ป่วยนอกต้องมาตรวจสม่ำเสมอ

  • วัดความดันโลหิตสม่ำเสมอ เจาะเลือดและปัสสาวะ 1-2 ครั้ง/สัปดาห์

  • ประเมินสุขภาพทารกด้วย Non-Stress Test (NST) หรือวิธีอื่นตามความเหมาะสม

• ให้คลอด (Delivery):

  • เมื่ออายุครรภ์ ≥ 37 สัปดาห์ หรือหากโรคควบคุมไม่ได้หรือมีภาวะรุนแรงเพิ่ม
    

2.2 Preeclampsia with Severe Features

• ควรรับรักษาในโรงพยาบาลทันที

• การให้ยาป้องกันชัก (Anticonvulsant prophylaxis):

  • Magnesium Sulfate (MgSO4​) เป็นยาหลัก ป้องกันชักและลดอัตรา eclampsia ได้ดีที่สุด

  • Loading dose: 4 g IV (ใน 20% MgSO4​) ฉีดช้า (≤1 g/นาที)

  • Maintenance dose: 1-2 g/ชม. หยดทาง IV ต่อเนื่อง (ครบ 24 ชม. หลังคลอด)

  • ติดตามภาวะเป็นพิษของ MgSO4 ได้แก่ การหายไปของ deep tendon reflex, RR < 12-14 ครั้ง/นาที, ปัสสาวะออก < 25 มล./ชม.

  • เตรียม Calcium gluconate 1 g IV เผื่อแก้พิษ

• การควบคุมความดันโลหิต:

  • เริ่มยาลดความดันเมื่อ BP ≥ 160/110 มม.ปรอท เพื่อป้องกันภาวะหลอดเลือดสมองแตก

  • ยาที่ใช้บ่อย: Hydralazine IV, Labetalol IV, หรือ Nifedipine ชนิดออกฤทธิ์เร็ว (oral)

• การให้คลอด:

  • การคลอดเป็นหนทาง “รักษาหายขาด”

  • ถ้าปากมดลูกพร้อม พิจารณาเหนี่ยวนำคลอด (induction) ด้วย Oxytocin, Prostaglandin หรือเจาะถุงน้ำคร่ำ

  • การผ่าตัดคลอด (C/S) ทำตามข้อบ่งชี้ทางสูติศาสตร์ หรือกรณีที่ประเมินแล้วว่าการรอคลอดทางช่องคลอดอาจเสี่ยงมากกว่าเอาไปผ่าคลอด

• ดูแลระยะคลอด:

  • ให้ MgSO4 ต่อเนื่อง ควบคุมความดัน ป้องกันภาวะน้ำเกิน-น้ำขาด

  • Continuous fetal monitoring

    
    

---

3. การดูแลภาวะ Eclampsia

• First aid: หลีกเลี่ยงการสำลัก เคลียร์ทางเดินหายใจ นอนตะแคงซ้าย ให้ออกซิเจน

• ป้องกันการชักซ้ำด้วย MgSO4​ (เช่นเดียวกับ severe preeclampsia)

• ควบคุมความดันโลหิต หาก BP ≥ 160/110 มม.ปรอท

• ติดตามสุขภาพทารก: รอประเมินหลังหยุดชักสักระยะ เพราะอาจมี late deceleration ชั่วคราวจากภาวะขาดออกซิเจนระหว่างชัก

• ให้คลอดทันทีหลังอาการมารดาคงที่

• ระวังภาวะแทรกซ้อน: น้ำท่วมปอด, เลือดออกในสมอง, DIC, ไตวาย

  
  

---

4. การดูแลหลังคลอด

• ให้ MgSO4 จนครบ 24 ชม. หลังคลอดเพื่อป้องกันการชัก

• ระวังภาวะน้ำเกิน (pulmonary edema) ในช่วง diuresis หลังคลอด

• ความดันเลือดมักกลับเป็นปกติภายใน 2 สัปดาห์ หากยังสูงเกิน 160/110 อาจพิจารณาให้ยาลดความดันต่อ

• ส่งเสริมให้นมบุตรได้ตามปกติ

  
  

---

5. การป้องกันครรภ์เป็นพิษซ้ำ

• ในสตรีที่มีประวัติ preeclampsia หรือมีปัจจัยเสี่ยงสูง เช่น ครรภ์แฝด โรคไตเรื้อรัง โรคแพ้ภูมิตัวเอง ฯลฯ

• พิจารณาให้ Aspirin ขนาด 75-81 มก./วัน เริ่มก่อน 16 สัปดาห์ (และหยุดเมื่อ 36 สัปดาห์ หรือก่อนคลอดประมาณ 7 วัน) ตามคำแนะนำของหลายองค์กรวิชาชีพ (ACOG, SMFM)

  
  

---

6. ข้อควรระวังและภาวะแทรกซ้อนสำคัญ

• แม่: เลือดออกในสมอง น้ำท่วมปอด หัวใจล้มเหลว ไตวาย ตับแตกหรือมีเลือดออกใต้แคปซูลตับ DIC

• ทารก: รกลอกตัวก่อนกำหนด ภาวะเจริญเติบโตช้าในครรภ์ คลอดก่อนกำหนด ภาวะขาดออกซิเจน

---

สรุป:การดูแลภาวะครรภ์เป็นพิษ (preeclampsia) และโรคพิษแห่งครรภ์ระยะชัก (eclampsia) มุ่งเน้นการป้องกันชัก ควบคุมความดันโลหิต ป้องกันภาวะแทรกซ้อนในมารดาและทารก และตัดสินใจให้คลอดเมื่อเหมาะสมคือหัวใจหลักของการรักษา อาศัยทีมสหสาขาวิชาชีพและการติดตามอย่างใกล้ชิด เพื่อให้ผลลัพธ์ดีที่สุดแก่ทั้งมารดาและทารกในครรภ์